سران و مقام های بلندپایه 22 كشور عضو اتحادیه عرب و ناظران آن از هشتم تا دهم فروردین ماه، در حالی پا به بغداد خواهند گذاشت كه این كشور از پس تحولات سال های اخیر، آینده ای روشن را می جوید.

گرچه تحولات یك سال اخیر منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) و جنبش های مردمی و انقلاب های به ثمر نشسته یا ناتمام این كشورها مهمترین دلیل تاخیر یك ساله برگزاری بیست و سومین نشست این اتحادیه اعلام شد اما همین امر، فرصتی طلایی را در اختیار بغداد قرار داد تا با عبور از برخی مشكلات اساسی، پایه های حكومت جدید خود را محكم تر از گذشته كند.

حمله بیست و نهم اسفندماه 1381 آمریكا و همپیمانان آن و حضور 9 ساله نیروهای اشغالگر غربی در این كشور پس از سقوط 'صدام حسین' رییس جمهوری معدوم عراق، مدتها زمینه تشكیل حكومتی مردمی به نمایندگی از همه گروه های سیاسی و قوم های عراقی را با محدودیت هایی مواجه كرده بود.

از سوی دیگر، بازرسی ها و حملات گاه و بیگاه نیروهای آمریكایی به بخش های مختلف عراق، حاكمیت ملی این كشور را با تهدید روبرو كرده و اعتراض ها و نارضایتی های گسترده مردم را سبب شده بود.

در این میان، فعالیت گروه های تروریستی در میان دموكراسی به اصطلاح هدیه شده از سوی آمریكا، به بهای خون بسیاری از مردم این كشور تمام می شد.

تلاش ها برای انتقال قدرت به دست گروه های منتخب ملت، با برگزاری انتخابات مجلس در هفدهم اسفندماه 1388 به نتیجه رسید. البته پس از سقوط صدام دو مجلس موقت دیگر برای زمینه سازی برگزاری انتخابات اصلی مجلس تشكیل شده بود.

با این حال، تشكیل دولت و تعیین نخست وزیر و رییس جمهوری با فراز و نشیب های فراوانی روبرو شد و عرصه ای را برای انتقادها و فرافكنی های سیاسی و حتی ایجاد اختلاف های جدی فراهم آورد.

پیروزی ائتلاف العراقیه به رهبری ایاد علاوی با كسب 91 كرسی و پس از آن، ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالكی نخست وزیر عراق، با كسب 89 كرسی، تشكیل دولت وحدت ملی را پیش روی آنان قرار داد.

در گیر و دار نزاع گروه های سیاسی عراقی برای كسب سهم بیشتری از قدرت، زمان بیرون رفتن نیروهای اشغالگر از عراق فرا رسید. البته كشورهای غربی و به طور مشخص آمریكا تلاش بسیاری كردند تا بخشی از نیروهای نظامی خود را به بهانه پایان نیافتن تروریسم و نبود امنیت در عراق در پایگاه های نظامی این كشور نگه دارند.

البته همچنان 17 هزار تبعه آمریكایی به عنوان دیپلمات در این كشور حضور دارند.

با این حال، مخالفت های مجلس عراق با طرح های پیشنهادی آمریكا برای ادامه حضور نیروهای نظامی، این نقشه ها را نقش بر آب كرد. حتی آمریكا نتوانست امنیت نیروهای دیپلماتیك خود را در قالب طرح كاپیتولاسیون یا استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین به بهانه حفاظت از آمریكایی ها در عراق پیگیری كند.

آخرین سرباز آمریكایی بیست و هفتم آذرماه 1390 خاك عراق را ترك كرد.

به این ترتیب، به نوشته همین روز روزنامه روسی 'نزاویسیمایا گازتا'، ‌جنگ ‌9 ‌ساله عراق دست كم یك هزار میلیارد دلار هزینه، ‌4500 ‌‌نظامی ‌كشته ‌و ‌هزاران ‌زخمی بر جای گذاشت.

بر اساس این گزارش، تلفات ‌مردم ‌عراق در مدت حضور اشغالگران در عراق ‌به ‌ده ها ‌هزار ‌نفر ‌می‌رسد ‌كه ‌درگیر‌های ‌بین ‌گروه‌های ‌قومی ‌و ‌مذهبی ‌این ‌رقم ‌را ‌بالاتر ‌برده است.

در همان روز صدور حكم بازداشت 'طارق الهاشمی' معاون رییس جمهوری عراق به اتهام تامین مالی حملات مسلحانه، بحران دیگری را در عرصه سیاست داخلی این كشور رقم زد. فرار او به منطقه كردستان نیز امر را بیش از پیش پیچیده كرد.

در همین حال، كشورهای غربی با دستاویز قرار دادن افزایش حملات تروریستی به گروه های مردمی و انفجار در شهرهای مختلف، این امر را نشانه ای از بی كفایتی و ناتوانی دولت مركزی برای برقراری امنیت می خواندند.

تاكید بغداد بر لزوم اخراج اعضای گروهك تروریستی منافقین از اردوگاه اشرف و انتقال آنان به كشوری دیگر نیز در همین اثنا به نتیجه رسید و نیروهای آمریكایی پایگاه لیبراسیون را برای اسكان موقت این افراد اختصاص داد.

می توان بخشی از حملات تروریستی ماه های اخیر را نیز بی ارتباط با این پافشاری دولت عراق برای پاك كردن خود از بقایای یك گروهك تروریستی ندانست.

از سوی دیگر، بروز ناآرامی ها در اطراف عراق یعنی سوریه دولتمردان این كشور را ناگزیر از اتخاذ موضعی می كرد. با وجود مخالفت برخی اعضای قدرتمند اتحادیه عرب با تداوم استقرار رژیم 'بشار اسد' رییس جمهوری سوریه، و حمایت آنان از مخالفان دولت اسد و حتی ارسال سلاح برای معارضان مسلح بغداد بر انتخاب راه های مسالمت آمیز از طریق مذاكره با همه گروه های سوری تاكید داشت.

همچنین در زمانی كه اعضای این اتحادیه با تصویب تحریم های یك جانبه سعی در به زانو درآوردن حكومت سوریه داشتند، عراق با آنان به مخالفت برخاست.

این امر تا آنجا جدی شد كه حتی برخی اعضای اتحادیه عرب، شركت خود در نشست سران در بغداد را منوط به همراهی عراق با طرح های خود كردند.

پس از آن بود كه عراق بازنگری در مواضع خود را در دستور كار قرار داد و حتی بیست و هفتم بهمن ماه روزنامه فرامنطقه ای 'الشرق الاوسط' به نقل از 'مریم الریس' مشاور نخست وزیر عراق و سخنگوی دولت این كشور، گفت: در صورتی كه اتحادیه عرب درصدد تحریم سوریه برآید، عراق با آن مخالفت نخواهد كرد.

در این میان، تنش های سیاسی میان عراق و كویت –یكی دیگر از اعضای اتحادیه عرب- بر سر احداث بندر 'مبارك الكبیر' در جزیره 'بوبیان' توسط كویت، بالا گرفت. میان بغداد و كویت همچنان بر سر مسائلی از جمله اجرای كامل قطعنامه های شورای امنیت درباره پرداخت غرامت های جنگی، تعیین خطوط مرزی، روشن شدن سرنوشت اسرا و مفقودان و استرداد آرشیو ملی كویت اختلافاتی وجود دارد.البته سفر بیست و چهارم اسفندماه نوری مالكی به كویت توانست تقریبا و به طور موقت آبی بر این آتش زیر خاكستر بریزد.

مشكلات عراق با تركیه بر سر موضوع هایی مانند حضور نیروهای پ. ك. ك در منطقه كردستان این كشور و حمله نظامی تركیه به آنان كه در مواردی منجر به ورود آنان به خاك عراق می شد، نیز دیگر درگیری بغداد را در عرصه منطقه ای شكل داد.

** اتحادیه عرب به دنبال نقش های بزرگ منطقه ای

--------------------------------------------------------

فكر تاسیس سازمانی برای همگرایی مواضع كشورهای عرب ابتدا در سال 1309 هجری خورشیدی از سوی 'نوری سعید' نخست وزیر وقت حكومت پادشاهی عراق، مطرح شد.

پس از كشمكش های سیاسی 'ابن سعود' در عربستان و سپس دولت وقت مصر، اتحادیه عرب به عنوان نخستین سازمان بین‌المللی بین كشورهای عربی‌ درسال 1324 تاسیس شد.

طرح پیشنهادی مصر در اولین كنگره عربی توسط اعضای وقت این اتحادیه یعنی مصر، عربستان سعودی، عراق، سوریه، لبنان، یمن و اردن امضا و تایید شد.

برقراری آزادی و رهایی از سلطه بیگانگان و تحقق وحدت عربی از اهداف راهبردی این اتحادیه است. بنابراین در سال 1329 قرارداد دفاع متقابل مشابه پیمان دفاعی آتلانتیك شمالی، بین دولت‌های عضو اتحادیه عرب به امضا رسید.

با این حال، طی یك سال اخیر به دنبال بالا گرفتن خیزش های مردمی در كشورهای منطقه منا، اعضای این اتحادیه مواضع نزدیكتری را اتخاذ كردند چرا كه بسیاری از دولت های عربی با چنین اعتراض هایی دست به گریبان بودند و برای بقای خود در قدرت، به دنبال هم پیمانانی منطقه ای با شرایطی مشابه می گشتند.

در چنین وضعی، جلب حمایت های بین المللی نیز برای مهمتر جلوه دادن این اتحادیه در بازی های سیاسی منطقه ای در دستور كار قرار گرفت. بنابراین همچنان كه دولت های غربی طرح هایی مانند حمله نظامی به لیبی برای سرنگونی 'معمر قذافی' رهبر كشته شده این كشور، تحریم دولت اسد در سوریه و خطرناك جلوه دادن برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران برای اهداف صلح آمیز را ارایه می دادند، برخی كشورهای اتحادیه عرب نیز برای اجرای سیاست های غرب در منطقه همنوایی كاملی از خود نشان می دادند.

البته در چنین شرایطی اختلاف‌های موجود بین رژیم‌های حاكم و تضاد منافع كشورهای بعضا همسایه، زمینه تضعیف این اتحادیه و تنزل جایگاه آن را تا حد یك سازمان ناتوان منطقه ای فراهم آورده است.

حتی در موضوعی مانند فلسطین نیز اعضای اتحادیه عرب مواضعی دوگانه و حتی چندگانه اتخاذ كرده اند. بسیاری از اعضای این اتحادیه در حالی كه گاهی از لزوم حمایت از مقاومت سخن می رانند، به برقراری رابطه با رژیم صهیونیستی نیز اقدام می كنند.

در شرایطی كه برخی اعضای این اتحادیه مواضعی سختگیرانه و همسو با كشورهای غربی علیه سوریه اتخاذ كرده اند اما هیچ واكنشی در قبال دیگر كشور عربی عضو خود یعنی بحرین نشان نداده اند. این، در حالی است كه اعتراض های مردمی در بحرین همه گیر بوده و برای استقرار دموكراسی و رفع تبعیض از جمعیت بیش از 70 درصدی شیعیان این كشور است.

دخالت برخی اعضای اتحادیه عرب در انقلاب یمن و بی ثمر كردن آن با یك تغییر سیاسی در ظاهر نیز از دیگر جلوه های سیاست دوگانه آنان است.

همین موارد ثابت می كند این اتحادیه طی سال های اخیر با اتخاذ مواضع سیاسی كاملا سیاسی فقط به دنباله روی از سیاست های دیكته شده از سوی كشورهای غربی اقدام كرده و بر اساس منافع گروه خاصی گام بر می دارد.

چنین اقدام هایی با انتقاد ناظران خارجی همراه شده است.

پنجم اسفندماه 1390 روزنامه 'گلوبال تایمز' یك روزنامه وابسته به ارگان حزب حاكم چین، نوشت: برای اتحادیه عرب هنوز زود است كه بتواند به عنوان یك قدرت و اردوگاه جهانی مطرح شود.

این روزنامه افزود: اتحادیه عرب در طول تاریخ فعالیت خود بجز در بحران نفتی دهه 70، نقش چندان موثری در سایر موضوعات مربوط به جهان عرب نداشته است. به عنوان مثال می توان به مسایلی نظیر فلسطین، جنگ خلیج فارس و جنگ عراق اشاره كرد كه در هیچكدام از آنها اتحادیه عرب نتوانست نقش و وظایف خود را بدرستی انجام دهد.

به نوشته این روزنامه، 'اتحادیه عرب در دوره اخیر با اقدام هایی مانند اصلاحات اجتماعی، پیشگامی در حمایت از حمله نظامی به لیبی و همگامی با كشورهای غربی در اعمال فشار به حافظ اسد، در واقع خود را در اردوگاه غرب قرار داده است و با آنها همكاری نزدیك دارد'.

به عقیده نویسنده این مقاله، 'مواضعی كه اتحادیه عرب در لیبی و سوریه اتخاذ كرده در واقع بیانگر نظرات عربستان و قطر است، زیرا سایر اعضا در وضعیت فعلی بیشتر به سیاهی لشكر شبیه هستند تا عضو موثر'.

محقق موسسه مطالعات بین الملل معاصر افزود: عربستان سعی دارد از اوضاع آشفته مصراستفاده كرده و رهبری این اتحادیه را به دست گیرد.

به نوشته این محقق، 'نگرانی از گسترش جریان بیداری اسلامی'، 'تلاش برای پررنگ تر كردن نقش خود در مسایل خاورمیانه با انجام بخشی از اصلاحات ضعیف در داخل و همزمان در پیش گرفتن سیاست خارجی' و 'تثبیت رهبری در اتحادیه عرب' از جمله اهداف عربستان از اقدام های اخیر است.

بر اساس این مقاله، 'وجود اختلافات بسیار و تمایل اكثر كشورها به سیاهی لشكر بودن تا فعال بودن در صحنه منطقه ای و جهانی'، 'زیر سوال بودن رهبری اتحادیه عرب در مسایل بین المللی و خاورمیانه و محدود شدن آن به عرصه های تولید نفت' و 'نامناسب بودن وضع داخلی این كشورها از نظر فاصله طبقاتی و وابستگی سیاسی به غرب و تهدید شدن از سوی جریان بیداری اسلامی' از دلایل شكست اتحادیه عرب در به دست گرفتن جریان امور منطقه ای است.

در چنین شرایطی، عراق به عنوان كشوری كه پس از سال ها دیكتاتوری دوران صدام و نیز 9 سال اشغال از سوی نیروهای غربی میزبانی برگزاری بیست و سومین نشست سران اتحادیه عرب را بر عهده گرفته، در صدد برگزاری بی عیب و نقص این نشست است.

گرچه هنوز هم صدای گاه و بیگاه انفجارها از كوچه پس كوچه های عراق به گوش می رسد و سنگفرش خیابان های این كشور با خون مردم بیگناه رنگین می شود، اما به نظر می رسد دولت عراق می كوشد با تشدید تمهیدات امنیتی مانند تعیین بیش از 100 هزار نیروی عراقی برای استقرار در بغداد و شهرهای مهم كشور و اختصاص 100 میلیارد دینار بودجه برای برگزاری این نشست سربلند از این امتحان بیرون بیاید.

به این ترتیب، بغداد می تواند امید داشته باشد در سال های پیش رو، جایگاه خود را در این اتحادیه به دست آورد و در مواقع لزوم، روی پشتیبانی 21 كشور دیگر عرب از طرح ها و برنامه های خود حساب كند؛ البته به شرط آنكه اتحادیه عرب بتواند خود را از زیر سایه دستورهای رسیده از سوی نهادها و كشورهای غربی و همچنین تسلط تعداد معدودی كشورهای منطقه ای خارج كند و مصالح اكثریت ملت های منطقه را قربانی منافع چند عضو و حتی بازیگران پشت پرده غربی نكند.

تحقیق**1961**1599